صبح اردستان

صبح اردستان/ سید محسن طباطبایی مزدآبادی/ برای نیل به توسعه در کشور و اهداف کمّی اقتصادی در نظر گرفته شده، لازم است ظرفیت‌های اقتصادی در سراسر جغرافیای ایران مورد استفاده قرار گیرند.

موقعیت جغرافیایی کشور از تنوع برخوردار است و علاوه بر آب‎ها(دریا، دریاچه و رود) در شمال و جنوب و همچنین در داخل کشور، در خشکی که بیش از ۹۵ درصد مساحت کشور می باشد نیز جنگل ها، مناطق کوهستانی و کوهپایه ای، بیابان ها و کویرها، مناطق جلگه ای و … وجود دارد.

هر یک از این موقعیت‌های جغرافیایی سبب ایجاد مزیت‌های خاص منطقه ای می شوند که سهم عمده ای در تعیین نوع فعالیت‌های اقتصادی در هر منطقه دارد و قاعدتاً فرصت‌های اقتصادی در جنگل با فرصت‌های اقتصادی در مناطق کوهستانی متفاوت است که باید این تفاوت ها در سرمایه گذاری ها و شروع فعالیت‌های اقتصادی در نظر گرفته شوند.

کشور ما در حال حاضر از ۱۶۴٫۸ میلیون هکتار مساحت، در حدود ۳۴ میلیون هکتار را بیابان‌‏ها، کویرها و شن‏زارها و در حدود ۱۶ میلیون هکتار را مراتع فقیر کویری اشغال نموده اند که حدود ۳۰ درصد از مساحت کل کشور می شود که این مساحت در ۱۸ استان کشور پخش شده است.

تصور اولیه در خصوص زمین‌های بیابانی و کویری، زمین‌هایی مشکل زا و بلا استفاده برای ایجاد ارزش افزوده اقتصادی و تولید کالا و خدمات و اشتغال‎زایی محسوب می شوند و این تصور منجر به بی رغبتی فعالان اقتصادی به سرمایه گذاری در این مناطق شده است؛ در مناطق کویری مسأله بیابان‎زایی یکی از مسائل مهمی است که به لحاظ زیست‎محیطی همواره یکی از دغدغه‌های مهم مسئولان بوده است.

کمبود امکانات و نبود زیرساخت‌های طبیعی مانند آب و خاک مناسب و هزینه‎ها برای آماده سازی زمین‌های کویری و نبود زیرساخت‌های مصنوعی از جمله شبکه آب، برق، راه نیز از جمله مواردی است که فعالان اقتصادی را به این بخش بی رغبت نموده است.

با این حالی که فرصت‌های سرمایه گذاری مناسب در زمین‌های بیابانی و کویری در حد بالایی وجود دارد، در حال حاضر به اندازه ۳۰ درصد از کل مساحت کشور توسط زمین‌های بیابانی و کویری، اشغال شده و مساحت کشور را به لحاظ فعالیت اقتصادی، کوچک نموده است. عملا درآمد چندانی از این مناطق استخراج نمی شود و این منجر به توزیع نامناسب درآمد منطقه ای و عدم توازن اقتصادی در منطقه شده و این میزان از مساحت کشور، اهمیت بکارگیری و عدم بکارگیری این نوع زمین ها در اقتصاد ملی را دوچندان نموده است. سهم ۳۰ درصدی از مساحت جفرافیایی کل کشور، سهم کمی نیست که بتوان از آن چشم‎پوشی نمود و بلا استفاده قرار داد. درواقع با به حساب آوردن کویر و بیابان به عنوان مناطق مورد سرمایه گذاری، عملا فضای جغرافیایی عملکرد اقتصادی کشور، ۳۰ درصد بازتر و فرصت ها بیشتر می شود و امکان افزایش درامدهای استانی در استان‌هایی که بخشی از آنها توسط کویر اشغال شده را افزایش می دهد و توازن منطقه ای نیز افزایش پیدا می کند.

با وجود اینکه در برخی از اسناد بالادستی به طور تلویحی به موضوع اهمیت فعالیت اقتصادی در کویر اشاره شده(ماده ۳۱ برنامه ششم توسعه مبنی بر تهیه سند آمایش سرزمین ملی و استانی و اجرایی‎سازی آن به‌منظور رقابت‌پذیر کردن، عدالت بین منطقه‌ای و سرزمینی و تقویت خوداتکایی،افزایش انگیزه وصول درآمد‌های استانی)، اما باز فقر به حساب آوردن مناطق بیابانی و کویری در فعالیت‌های اقتصادی، در اسناد بالادستی نیز مشهود است. به عنوان مثال در سند برنامه ششم توسعه در ماده ۴۸ بندر، تنها به بحث بیابان زدایی و کنترل کانونهای بحرانی آن حداقل در سطح یک و ۱۴میلیون هکتار به عنوان مشکلات بیایان ها و مناطق کویری کشور اشاره شده است و در بخش‌های مختلف برنامه اشاره ای به سرمایه گذاری در کویر نشده است با اینکه فرصت‌های سرمایه گذاری خوبی در کویر وجود دارد.

هنگامی که صحبت از سرمایه‌گذاری می‌شود، بدون تردید اغلب سرمایه گذاران به دنبال استفاده از شرایط آب و هوایی مناسب و امکانات زیربنایی قابل اعتماد هستند و معمولا از مناطق بیابانی و کویری به عنوان نامناسب‌ترین جغرافیا و دارای کمترین زیرساخت برای سرمایه‌گذاری یاد می‌کنند در حالی که شواهد تجربی حاکی از سرمایه گذاری‌های مناسب و سودآور در این بخش از جغرافیای کشور می باشد.

یکی از زمینه¬های سرمایه¬گذاری در مناطق بیابانی و کویری که در برخی از مناطق کشور نیز تجربه شده است، کشاورزی است. کاشت گیاهانی که با آب¬وهوای کویری و مناطق گرمسیری تطابق داشته و در برابر کم¬آبی و خشکسالی مقاوم باشند می¬تواند تحقق رشد هشت درصدی در ارزش افزوده بخش کشاورزی را تسهیل کند. تولید محصولات متنوع و باکیفیت و بعضا دارای آوازه جهانی مانند زعفران، زرشک، عناب، خرما و گیاهان دارویی در مناطق کویری و بیابانی استان‌های خراسان جنوبی و رضوی و برخی از استان‌های مرکزی از جمله استان اصفهان و یزد از جمله سرمایه گذارهای انجام شده در این بخش است.

دامپروری نیز از جمله مشاغل پردرآمد و متناسب با شرایط کویری و بیابانی می¬باشد که در برنامه ششم توسعه نیز مورد توجه قرار گرفته است. در برنامه ششم توسعه میزان تولید گوشت قرمز از دو  ممیز سه میلیون تن در سال ۹۳ باید به دو و نیم میلیون تن در سال پایانی برنامه ششم توسعه یعنی سال ۱۴۰۰ برسد. تولید شیر نیز باید از هشت و هشت میلیون تن در سال ۹۳ به ۱۱٫۸۹ میلیون تن در سال ۱۴۰۰ برسد.

با توجه به این ارقام در مناطق بیابانی و کویری، پرورش شتر یکی از راه¬های کسب درآمد و فعالیت اقتصادی در زمینه تولید گوشت، شیر، چرم، روغن و پشم به شمار می¬رود؛ به طوری که از شتر به عنوان دلارهای سرگردان در بیابان نام می برند که به دلیل قناعت غذایی و کمبود مصرف آب و مقاومت این حیوان در برابر کم آبی و گرما و شرایط کویری و اختلاف بالای دما و همچنین کیفیت غذایی گوشت و شیر این حیوان، سرمایه گذاری بر پرورش این حیوان، صرفه بالایی دارد.

پرورش شتر در استان‌های یزد، کرمان، اصفهان، سیستان و بلوچستان، خراسان، کرمان، هرمزگان، گرگان، گنبد، قم، سمنان، خوزستان و اردبیل می تواند زمینه توسعه و اشتغال این استان ها را فراهم کند، در حال حاضر در ایران ۴۸۰۰ تن گوشت شتر و ۱۸ هزار تن شیر شتر تولید می شودو در رتبه ۲۰ جهان قرار دارد و در آسیا رتبه هفتم را دارد که این مقدار تنها دو دهم درصد از کل شیر تولیدی کشور و سه صدم درصد از کل گوشت تولیدی کشور می باشد که با توجه به ظرفیت‌های منطقه ای و جغرافیایی کشور و نیاز داخلی و خارجی، میزان تولید بالاتر و رتبه‌های بهتر از این برای کشور متصور است.

گردشگری نیز یکی از زمینه‌های سرمایه گذاری در کویر است. شرایط کویر، شن‌های روان، تپه‌های چشم نواز شنی و آسمان زیبای کویر در شب و بعضاً چشمه‌های آب‌های درمانی در کویر از جاذبه‌های گردشگری در کویر به حساب می آیند که سالانه می¬تواند توریست‌های داخلی و خارجی زیادی را در ۱۸ استان کشور پذیرایی کنند. تفریح و گشت زنی در کویر‌های بکر، برگزاری مسابقات رالی و کمپ‌های رصد نجوم از جمله اقداماتی است که می توان برای آن در کویر سرمایه¬گذاری کرد. سایت¬های کویری و گردشگری ورزنه در ۱۱۰ کیلومتری اصفهان و مرنجاب در ۵۵ کیلومتری کاشان، می تواند نمونه‌هایی موفق از ایجاد سایت‌های گردشگری کویری باشد.

تولید انرژی بادی و خورشیدی نیز از زمینه‌های سرمایه گذاری در کویر می باشد. جریان دائم باد و نیز تابش خورشید، دو منبع مهم انرژی تجدیدپذیر و پاک در کویر محسوب می شوند که می‎توان با راه اندازی نیروگاه‌های بادی و خورشیدی از این ظرفیت بهره برداری کرد، راه اندازی نیروگاه‌های ۲۰ مگاواتی خورشیدی و نیروگاه‌های بادی پنج مگاواتی با استفاده از توربین، می تواند به تولید برق بخش خصوصی در کویر برای تأمین برق مناطق کویری کمک نماید و در بند (د) ماده ۵۹ برنامه توسعه ششم، به افزایش توان تولیدی برق در کشور تا ۲۵ هزار مگاوات از طریق سرمایه گذاری‌های بخش خصوصی و تعاونی و عمومی تاکید کرده است و در ماده ۶۱ به سهم پنج درصدی تولید برق در نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک اشاره کرده است که این فرصت مناسبی برای سرمایه گذاری در این زمینه است.

طبق آمار سال ۲۰۱۲ در حال حاضر بانک جهانی ایران تنها پنج درصد از انرژی خود را به صورت پاک و تجدیدپذیر تولید می کند در حالی که این سهم در اتریش ۷۵ درصد، برزیل ۸۲٫۵ درصد، کانادا ۶۳٫۲ درصد است.

استفاده از منابع معدنی موجود در کویر نیز یکی دیگر از زمینه‌های سرمایه گذاری در ۳۰ درصد از خاک کشور است. شن‌های موجود در کویر و مواد معدنی موجود در بیابان ها همچنین شورابه‌های کویری زمینه استخراج مواد معدنی همچون سیلیس، کربنات سدیم،لیتیوم، آهک، منیزیا و هالیت یا نمک طعام و … احداث صنایعی چون کاشی و سرامیک، MDF و کارخانه‌های تولید منیزیم و پتاسیوم و نمک طعام را در مناطق بیابانی و کویری مقرون به صرفه می کند.

صبح اردستان/