صبح اردستان

صبح اردستان– حمید رضا عباسپور/  اولین و مهمترین بناهای تاریخی شهر اردستان مسجد جامع آن است، این بنا به عنوان اولین مسجد دو طبقه و دومین مسجد چهار ایوانی جهان اسلام در سال ۱۳۱۱ به شماره ۱۸۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

تحقیقا به استناد کاوش های باستان شناسی صورت گرفته که در دهه ۵۰ به سرپرستی مرحوم استاد باقر آیت اله زاده شیرازی چهارلایه تاریخی در  این بنا مشخص شده و لایه اول مربوط به اوایل دوره ساسانیان، لایه دوم مربوط به دوران آل بویه، دوران سلجوقی که مهترین دوره این بنا محسوب می شود و دوره صفویه است.

دوره ساسانیان معبد یا کوشک ساسانی در این مکان قرار داشته که با ظهور اسلام آتشکده ها خاموش شده و در سال ۲۸۵ هجری قمری این مکان تبدیل به جامع اردستان شده و مسجدشبستانی در دوره آل بویه در این بنا ایجاد می شود.

عصر سلجوقی،به فرمان  ابوطاهر حسین ابن قالی ابن احمد و به دست استاد محود اصفهانی دومین مسجد چهار ایوانی جهان اسلام بعد از مسجد جامع زواره و اولین مسجد دو طبقه در جهان اسلام ایجاد می شود و طبقه بالا مختص استفاده خانمها و طبقه پائین برای برادران است و این مجموعه دارای پنج درب، پنج محراب، تک مناره و چهارایوانی است.

مسجد جامع اردستان تنها مسجد جامع ایران است که در دل باغ های سرسبز انار قرار دارد و در فضاهای تاریخی و بافت تاریخی قرار گرفته  و این بنا در دوره صفویه از تنها کاربری مسجد خارجی و به یک مجموعه شهری تبدیل می شود و شامل حمام، مدرسه علوم دینی، حسینیه، کاروانسرا، بازارچه و آب انبار است.

گنبد مسجد جامع اردستان دو پوسته است، ضد زلزله  و کاربری سرمایشی و گرمایشی دارد و گنبد این مسجد بر اساس معماری پارتها یا اشکانیان بنا شده که یک مربع مانند تا ارتفاع ۹ متری بالا رفته و سپس به هشت گوشواره  و به ۱۶ نیم لوزی و  ۳۲  نیم دایره و۶۴نیم لوزی تبدیل و سپس امامه گنبد زده می شود که این شیوه معماری ۲۵۰۰سال قدمت دارد و معماران دوران سلجوقی وقتی مساجد خود را بنا می کردند دنباله روی از این سبک معماری ایرانی کردند.

ایوان جنوبی این مسجد از طرح های اسلیمی منحصر به فردی طراحی شده که در هیچ کجای دینا مشاهده نشده و این نوع طرح اسلیمی از نظر گچ بری و طراحی  که مختص معماری ایرانی است بی بوده و  نوع طرح اسلیمی بکار رفته در این مسجد برگرفته از درخت مو(انگور) است که در هیج مسجدی دیگر مشاهده نخواهید کرد.

نوع سیستم صوتی بکاررفته در این مسجد مشهور به گره های شیرازی است و در ۹۰۰ سال گذشته بدون استفاده از وسایل صوتی صدای خطیب در تمام قسمت های مختلف مسجد شنیده می شده است.